Inhoudsopgave - Communisme & Kapitalisme

Have a little read: ... INHOUDSOPGAVE Inleiding Hoofdstuk 1: Communisme & Kapitalisme 1.1 Het kapitalisme 1.2 Het communisme Hoofdstuk 2: Lenin en zijn ideologie 2.1 Lenins leven 2.2 Lenins ideologie 2.3 Lenins ideologie in de praktijk 2.4 Afweging: In hoeverre heeft Lenin zijn ideale staatsideologie kunnen doorvoeren? Hoofdstuk 3: Gorbatsjov en zijn ideologie 3.1 Gorbatsjovs leven 3.2 Gorbatsjovs ideologie 3.3 Gorbatsjovs ideologie in de praktijk 3.4 Afweging: In hoeverre heeft Gorbatsjov zijn ideale staatsideologie kunnen doorvoeren? Hoofdstuk 4: Lenin & Gorbatsjov Bronnenvermelding Bijlage 1: De staatsinrichting in de Sovjet-Unie 2 3 4 9 13 14 16 20 25 28 29 30 31 34 36 37 38 INLEIDING Wat u hier voor u heeft liggen is een werkstuk over Vladimir Ilyich Ulyanov oftewel Lenin en over Michail Sergejevitsj Gorbatsjov. Wij hebben voor dit onderwerp gekozen omdat de evolutie van de Sovjet-Unie ons beiden erg interesseert. Aangezien wij niet zo standaard de "Russische Revolutie" wilden kiezen zijn wij op zoek gegaan naar een ander onderwerp dat ons interesseerde, en waar wij ook nog eens een mooi werkstuk bij konden maken. Met "De overeenkomsten en verschillen in de opvattingen en ideeën tussen Lenin en Gorbatsjov" hebben wij gekozen voor een origineel en boeiend onderwerp. Ook hebben wij een aanzienlijk deel van ons werkstuk besteedt aan het beschrijven van het communisme en het kapitalisme. Hier hebben wij voor gekozen omdat deze twee begrippen een belangrijk onderdeel zijn van de ideologien van de twee russische grootheden. En omdat niet voor iedereen duidelijk zal zijn wat deze begrippen precies inhouden, wilden wij wat duidelijkheid verschaffen. Bij het maken van een werkstuk, moet je eerst bedenken wat je nu eigenlijk wil onderzoeken, je moet dus een duidelijke hoofdvraag op papier zetten, opgedeeld in enkele deelvragen. Deze hebben wij dan ook zo goed mogelijk opgesteld. Hoofdvraag: Wat waren de overeenkomsten en verschillen in ideeen en opvattingen tussen Lenin en Gorbatsjov? Deelvragen: - Wat verstaan we onder het communisme en het kapitalisme? - Wat was volgens Lenin de ideale staatsideologie en in hoeverre heeft hij deze door kunnen voeren? - Wat was volgens Gorbatsjov de ideale staatsideologie en in hoeverre heeft hij deze door kunnen voeren? Tijdens en aan het eind van dit werkstuk zullen deze vragen beantwoord worden. Wij natuurlijk heel wat informatie voor nodig hebben, willen wij deze vragen goed en volledig kunnen beantwoorden. Daarom denken wij gebruik te gaan maken van met name boeken, Microsoft Encarta, internet en natuurlijk de deskundige hulp van onze uiterst sympathieke leraar geschiedenis. Het meeste werk zullen wij proberen te verrichten tijdens de lessen en de KWT-uren. Toch verwachten wij ook thuis veel werk te moeten verzetten. Ons werkstuk wordt vrij simpel van structuur: we beginnen met de uitleg van het kapitalisme en het communisme, zodat hier al geen onduidelijkheid meer over kon bestaan. Hierna gaan wij Lenin en Gorbatsjov behandelen waarbij we eerst een korte levensbeschrijving geven, waarna dieper wordt ingegaan op hun ideeën en opvattingen over zowel het kapitalisme als het communisme waaruit vervolgens een ideale staatsideologie kan worden afgeleid. Hiermee kunnen wij onze deelvragen wel beantwoorden.Ten slotte wensen we u veel plezier toe met het lezen van het werkstuk en hopen dat u er ook nog wat van opsteekt. § 1 Het kapitalisme Inleiding Volgens de Dikke van Dale is het kapitalisme het maatschappelijke productiestelsel dat gekenmerkt wordt door het privé-bezit van de produktiemiddelen, die, als kapitaal, een bron van inkomsten voor de geldbezitters kunnen zijn. Volgens Karl Marx is het kapitalisme een economisch systeem dat gekenmerkt wordt door het bezit van de productiemiddelen (machines, grond, gebouwen, grondstoffen enz.) door een bepaalde klasse, de kapitalisten. Een andere klasse, de arbeiders (niet enkel handarbeiders maar iedereen die in loondienst werkt) moet zijn arbeidskracht verkopen aan die kapitalisten. De politieke filosofie van het libertarisme ziet het kapitalisme als haar ideaal en definieert het kapitalisme als een vorm van vrijheid: de vrije markt, ofwel het kapitalisme, zou een systeem zijn waarin alle relaties tussen mensen (zoals tussen werkgever en werknemer) vrijwillig zijn, en dus een vorm van vrijheid zijn. Na de invoering van het kapitalisme konden de arbeiders zich verenigen in vakbonden, deze konden er geleidelijk voor zorgen dat de werkomstandigheden beter werden. Dit leidde bijvoorbeeld tot de acht-urige werkdag en de vastgestelde hoeveelheden pauzes. Dat was mogelijk omdat het kapitalistisme zoals geen ander systeem de productiekrachten kan ontwikkelen. De verhoudingen tussen winsten en lonen zijn hier echter niet door veranderd. In het westen zijn de arbeiders vaak hoger opgeleid, daardoor zijn wij in het westen alleen maar beter geworden door het kapitalisme, dit was echter niet mogelijk geweest zonder de strijd die hier vroeger voor is geleverd. 1.1.1 Het ontstaan van het kapitalisme Het ontstaan van het kapitalisme is terug te brengen tot het einde van de 18e eeuw. Het begon met de uitvinding van de stoommachine in Engeland, dit leidde ertoe dat de eerste gemachineerde fabrieken opgericht werden, hierdoor werden de bezitters van de stoommachines kapitalisten, zij hadden de beschikking over de productiemiddelen. Deze machines zorgden ervoor dat de eigenaars een streepje voor hadden op de rest van de mensen. De mensen werden steeds meer afhankelijk van hun productiemiddelen, hun kapitaal, om nog winst te kunnen maken. Eigenlijk valt er dus te zeggen dat de Industriële Revolutie het begin was van het kapitalisme. Veel mensen denken dat het kapitalisme in het begin veel armoede opleverde bij de europese arbeiders (dit zou komen door slechte scholing), en dat dit duurde tot diep in de twintigste eeuw. Sommige economen betwijfelen deze stelling, deze zeggen juist dat de bloei van het kapitalisme en de Industriële revolutie al vanaf het ontstaan voor een grotere welvaart hebben gezorgd. Eén van de meest invloedrijke economen die vond dat de welvaart al direct groeide was Friedrich von Hayek (1898-1992), nobelprijswinnaar in 1974. Dit komt duidelijk naar voren in zijn boek: Capitalism and the Historians. 1.1.2 Liberaal kapitalisme (laisser faire kapitalisme) De factoren die het laisser faire kapitalisme kenmerken zijn als volgt: - Een zwakke staat; het vertrouwen in het economisch automatisme van een markteconomie; het streven naar vrijhandel door het afschaffen van hinderlijke toltarieven. - Goedkope voeding. Een ideale toestand van het laisser faire kapitalisme, waarbij de twee voorwaarden verwezenlijkt zijn, wordt bereikt in Engeland gedurende een korte fase, namelijk na de definitieve nederlaag van de adellijke grootgrondbezitters tengevolge van het afschaffen van de Corn Law, en voor de opkomst van het imperialistisch tijdperk. Het liberaal kapitalisme is eigenlijk onder te verdelen in drie begrippen: - Vrije concurrentie - Economisch automatisme - Anti-etatisme We zullen deze begrippen hieronder nader toelichten. 1.1.3 Vrije concurrentie Het liberaal kapitalisme is gebaseerd op de vrije concurrentie ook wel laisser fair' genoemd. Hier zit eigenlijk een schijnbare tegenstelling in verborgen, want deze vrije concurrentie berust eigenlijk op het industriële monopolie van enkele economische grootheden in West-europa. De belangrijkste daarvan zijn Groot-Brittanië en België. Deze hadden een enorme voorsprong ten overstaan van de rest van de wereld inzake de arbeidsproductiviteit. Deze voorsprong van de arbeidsproductiviteit maakte de massaproductie van goedkope koopwaren mogelijk, dit zorgde ervoor dat West-Europa een overweldigende overwinning behaalde in de concurrentiestrijd met de koopwaren van de manufactuurkapitalistische bedrijven van de rest van de wereld. Marx heeft dit goed verwoord in zijn Communistisch Manifest (1848): "De goedkope koopwaren van de West-Europese industrie kunnen alle Chinese muren omverwerpen". Met andere woorden: De West-Europese markt zorgt geleidelijk voor de afbrokkeling van de markten van de rest van de wereld; ze worden oppermachtig. 1.1.4 Economisch automatisme Het kapitalisme van de vrije concurrentie is onlosmakelijk verbonden met een ongekend vertrouwen in het economisch automatisme van de markteconomie. Dit betekent dat de kapitalisten onvoorwaardelijk geloven in de overweldigende oppermacht van hun goedkope handelswaren. Zij zijn er stellig van overtuigd dat zij met deze goedkope handel de overwinning kunnen behalen in de concurrentiestrijd met binnenlandse aslwel als buitenlandse concurrenten. Oftewel de kapitalisten geloven dat zij door hun handelswaren goedkoop aan te bieden beter uit de bus komen dan hun concurrenten. 1.1.5 Anti-etatisme Zolang het economisch automatisme werkt zoals het moet werken, zijn de kapitalisten fel tegen elke vorm van staatsinterventie in de economie. Zij zien dit als een hinderlijke factor, een factor die de normaalgesproken onvermijdelijke overwinning van de goedkope handelswaren zou kunnen tegenhouden door het verspillen van economische hulpmiddelen. Het is zelfs zo dat men in de burgerlijke ideologie van die periode de uiterlijke kenmerken (hiermee bedoelen we het leger, de vloot e.d.) eerder beschouwt als de resten van een voorkapitalistische periode, als een nalating van de absolute monarchie, dan als een eindproduct van de burgerlijke periode zelf. Eigenlijk was er sprake van maximale vrijheid van de burgerij, gekoppeld aan een zeer zwakke staat. Dit heeft het liberaal-kapitalisme slechts een korte periode vast kunnen houden, doordat deze situatie alleen maar mogelijk was als er aan de volgende historische voorwaarden was voldaan: - De nederlaag van de voorkapitalistische maatschappij - De zwakte van de arbeidersbeweging De Verenigde Staten rond 1850 zijn een goed voorbeeld van een maatschappij die aan deze voorwaarden voldoet. In de VS is de burgerij er maar wat trots op dat ze het kapitalsme op kunnen bouwen onder omstandigheden waar geen voorkapitalistische verhoudingen zijn overgenomen (zoals geen adel, geen leger van monarchistische oorsprong, e.d.). Het idee dat men voor de ontwikkeling van een vrije markteconomie helemaal geen staat nodig heeft, kwam heel duidelijk naar voren. Tussen 1840 en 1850 begint de staat zich dan ook te ontbinden, in die mate dat er van centraal gezag op gebied van vloot, leger en wetgeving, maar weinig overblijft. Deze toestand van tomeloos economisch liberalisme die verdween snel, omdat aan de eerste voorwaarde niet geheel voldaan was. 1.1.6 Liberalisme Als het kapitalisme behandeld wordt dan moeten daar eigenlijk twee onderdelen van het liberalsme bij genoemd worden: - West-Europees liberalisme - Liberalisme buiten Europa Daarom zullen deze twee hieronder behandelen. 1.1.7 West-Europees liberalisme. Wanneer we spreken van West-Europees liberalisme, dan bedoelen we hiermee een specifieke coalitie van bepaalde tendensen op politiek, economisch, commercieel en cultureel vlak, die de verdediging van de belangen van de industriële burgerij moeten waarborgen. De West-Europese liberaal kenmerkt zich door een streven naar vrije handel, naar ontwikkeling van de nijverheid, naar culturele verdraagzaamheid, door ontwikkeling van het onderwijs en naar de vrijheid van het de industrie en het individu. 1.1.8 Liberalisme buiten Europa. In andere gedeelten van de wereld heeft deze West-Europese coalitie van politieke, economische en culturele strekkingen, zich niet op dezelfde wijze voorgedaan. Dit was het geval, omdat het liberalisme buiten Europa in de 19e eeuw de belangen vertegenwoordigde van de klasse van de grootgrondbezitters. Het vrijhandels-liberalisme valt helemaal niet samen met de andere kenmerken van het West-Europees liberalisme. Inderdaad de grootgrondbezitters zijn voorstanders van vrije handel, maar alleen als het afschaffen van toltarieven bevorderlijk is voor de export van hun voedselproductie. 1.1.9 Monopolistisch kapitalisme De oorzaken van de overgang van het laisser faire kapitalisme naar het monopoliekapitalisme: - Het opkomen na 1871 van nieuwe industriële mogendheden die het industrieel monopolie van Groot-Brittannië en België breken (Duitsland, USA, Italië, Japan, Frankrijk, e.d.) De concurrentiestrijd breidt zich uit, met het gevolg dat de staat begint op te treden om de industriële belangen van de exportnijverheid van zijn eigen burgerij beter te kunnen verdedigen. - De nieuwe technologische ommekeer omstreeks 1880-1890, met als belangrijkste vernieuwingen: vervanging van de stoommotor door de elektrische motor en de ontwikkeling van de explosiemotor. Dit leidt tot een grote investering van kapitaal voor de aanschaf van deze apparatuur De fase van het monopoliekapitalisme (vanaf 1880) De concentratie en centralisatie van het kapitaal leidt tot het vervangen van de zelfstandige en relatief kleine kapitalistische vennootschappen door een machtige kapitalistische combinatie, nl. de monopolies. Er zijn diverse vormen van kapitalistische concentratie en centralisatie: - Kartels: bondgenootschappen van zelfstandige mogendheden of wapenstilstand in de permanente concurrentie. De afspraak betreft een verdeling van de markt op basis van de krachtsverhoudingen op het ogenblik van de kartelvorming.Een van de firma's kan echter een technologische vernieuwing invoeren, waardoor zij goedkoper kan produceren, ten gevolge waarvan zij de afspraak verbreekt, en opnieuw concurrentie voert met het doel een voor haar gunstiger nieuw kartel af te sluiten. - Trusts: een fusies van firma's waarin de financiële zelfstandigheid van elke firma is opgeheven. - Holdings: is de hoogste vorm van concentratie, vertegenwoordigd door financiergroepen die de financiële controle hebben over verschillende ondernemingen via het beheersen van de beheerraden. De gevolgen van de overgang van het kapitalisme van de vrije concurrentie naar het monopolistisch kapitalisme - Monopoliekapitalisme leidt tot een verscherping van de tegenstellingen. De tegenstellingen werden op drie vlakken verscherpt: 1) Verscherping van de imperialistische tegenstellingen (zie Imperialisme). 2) Verscherping van de tegenstellingen tussen kapitaal en arbeid, die talloze revolutionaire reacties heeft veroorzaakt sinds de eerste wereldoorlog. 3) Verscherping van de tegenstellingen tussen de volkeren van de derde wereld en de imperialisten, die tot talrijke koloniale bevrijdingsoorlogen en opstanden heeft geleid en die het imperialisme gedwongen heeft. - Het ontstaan van historische voorwaarden van algemene crisis van het kapitalistisch wereldsysteem Met heb gevolg dat de burgerij een dwingende behoefte heeft aan permanente versterking van het staatsapparaat, aan permanente bewapening en aan permanente regressie omdat gedurende opeenvolgingen van crisissen uit te schakelen. 1.1.10 Het imperialisme Het imperialisme is eigenlijk kort te beschouwen als een drang om uit te breiden, meestal van staten die een politiek of economisch rijk op willen richten. Dit is wel in zeer ruime zin gesproken. Want dit zou betekenen dat heel de wereld opgebouwd is door het imperialisme. West-Europese volkeren vestigden in het begin van de nieuwe tijd b.v. veel koloniën. Dit was het begin van de europese expansie. Het was echter niet alleen voor commerciële en politieke doeleinden, maar ook voor religieuze doeleinden. De term imperialisme werd voor het eerst gebruikt in Frankrijk in 1836,als term voor het "Bonapartisme": de term die werd gebruikt voor de ideologie die gebaseerd was op de denkbeelden van Napoleon. Het was pas na 1850 dat de term gebruikt werd in verband met de koloniale uitbreidingsdrang. Er zijn binnen het 19e eeuwse imperialisme wel twee soorten te onderscheiden: - hetvrijhandelsimperialisme - het neo-mercantilistische imperialisme Het vrijhandelsimperialisme is het vredig proberen gebieden binnen te dringen met de bedoeling het vrije handelsverkeer uit te breiden. Het neo-mercantilistische imperialisme is een agressievere vorm, men ging hierbij over tot het annexeren en het inlijven van grote gebieden. Hiervan is de verdeling van Afrika een goed voorbeeld. Rond 1900 werd de 'imperiale' kwestie de belangrijkste politieke kwestie in Engeland. Diverse politici probeerden de publieke opinie voor hun zaak te winnen, Chamberlain (1828-1914) was hier een groot voorbeeld van. Door de communisten werd het imperialisme gezien als de laatste fase van het kapitalisme, deze theorie werd voor het eerst aangevochten in een essay van Joseph Alois Schumpeter (1883-1950), hij vond dat het imperialisme in een rechte lijn tegenover het kapitalisme stond. Hij beschouwde het imperialisme als "een erfstuk van het tijdvak van de absolute monarchie". § 2 Het communisme Inleiding Volgende De Dikke Van Dale is het communisme (uit het Latijns; communis is gemeenschappelijk) een maatschappelijk stelsel waarin de productiemiddelen gemeenschappelijk eigendom zijn en bij de verdeling van de voortgebrachte goederen en diensten het beginsel wordt gevolgd dat elk lid van de gemeenschap erover kan beschikken naar behoefte. Verder staat het voor het streven naar een maatschappelijke orde waarin die toestand zal zijn bereikt. In de praktijk is het woord communisme gebruikt voor een aantal politieke stromingen en partijen in de 19de en 20ste eeuw. Opgemerkt moet verder worden dat we er in dit werkstuk vanuit zullen gaan dat met het communisme nagenoeg hetzelfde wordt bedoeld als met het socialisme en het marxisme. Eerst zullen we de ontstaansgeschiedenis van het communisme beschrijven. Hiervoor zullen we teruggrijpen naar het babouvisme en het vroeg-socialisme. Dan zullen we de klassentheorie van Marx belichten waarna zullen we de ontwikkeling ervan ten tijde van het bewind van Lenin beschrijven en de vervalsing ervan tijdens de terreur van Stalin. Aan de hand van deze chronologische schets zullen wij de beginselen en de kenmerken van het communisme nader belichten. 1.1.1 Het vroeg-communisme Het communisme kent zijn grondslag in het vroeger Griekenland waar Plato (427 v. Chr. - 347 v. Chr.) in zijn Politeia (Staat) een ideale samenleving beschreef met het communisme als uitgangspunt. Hierna werd het een lange tijd stil rond socialistische denkers. Pas in de 18e eeuw na Christus kwamen er weer stemmen op die pleitten voor een eerlijkere verdeling van rijkdom en macht. "De natuur heeft aan elk mens het recht gegeven tot het genieten van een gelijk aandeel in elk bezit." Zo begon De analyse de la doctrine de Babeuf van Gracchus Babeuf (1760-1797), wellicht de eerste echte socialist. Ook schreef hij: "De revolutie is nog niet volledig, omdat alle goede dingen van het leven genomen worden door de rijken, die regeren als dictators terwijl de armen zwoegen in miserie zoals slaven en de staat met hen geen rekening houdt". Babeuf raakte door zijn publicatie in opspraak en stierf als eerste op het schavot wegens socialistische samenzweringen. Een kleine eeuw later, rond 1840, duiken er voor het eerst echte socialistische systemen op. François Fourier (1772-1837) bijvoorbeeld, wilde dat mensen in een soort communes zouden gaan wonen. Claude Saint-Simon (1760-1825) vond dat de werkende klasse alle macht moest hebben, ondanks het feit dat hij na 1789 al zijn bezittingen had verloren. In Engeland liet de industrialist Robert Owen zijn hoofd op