* Journaals bevatten vaak items die lijken op live verslaggeving, terwijl de verslaggever in feite helemaal niet ter plaatse had hoeven zijn.
* In Amerikaans televisienieuws zijn verslaggevers, mogelijk om deze reden, regelmatig niet echt ter plekke maar worden ze digitaal in een bewegende omgeving gemonteerd.

Televisiejournaals bevatten vaak beelden van een verslaggever die zich bevindt op de plaats waar zich een gebeurtenis heeft afgespeeld. De journaals lijken ons hiermee live verslaggeving te bieden. Maar is dat wel zo?, vroeg de Amerikaanse communicatiewetenschapper John Huxford zich af. Hij verrichtte een onderzoek en publiceerde zijn ideeën over dit onderwerp in het huidige nummer van het wetenschappelijke tijdschrift Journalism. Dit artikel is niet vrij toegankelijk; de link verwijst naar de abstract.

Huxford analyseerde 270 nieuwsitems uit verschillende Amerikaanse televisiejournaals die de indruk gaven live verslaggeving te bieden – oftewel overschakelden naar een verslaggever ter plaatse. Strikt gezien is er echter alleen sprake van live verslaggeving als een reporter daadwerkelijk verslag doet van een gebeurtenis op het moment dat deze plaatsvindt. Dit was slechts in veertien procentvan de onderzochte items het geval. Vrijwel zonder uitzondering ging het hierbij om ‘langdurige’ gebeurtenissen, zoals een ernstige storm of zware verkeersopstoppingen. Voor het overige volgden de items veelal een vast stramien. De nieuwslezer schakelt over naar een verslaggever op locatie – waar de gebeurtenis heeft plaatsgevonden, maar inmiddels voorbij is. De verslaggever houdt een inleidend praatje, waarna beelden volgen van eerder opgenomen interviews met betrokken (niet per se vanaf locatie, het kunnen bijvoorbeeld ook woordvoerders van betrokken instanties zijn). Indien mogelijk wordt dit versneden met echte live beelden van de gebeurtenis – die lang niet altijd van de eigen cameraploeg afkomstig zijn. En vervolgens komt de verslaggever weer in beeld, die afsluit met een prognose voor hoe alles zich in de toekomst zal ontwikkelen.

Waarom verslaggevers ter plaatse?
Volgens Huxford is het enerzijds niet echt vreemd dat het gros van de zogenaamde ‘live’ verslaggeving dit format volgt. Cameraploegen kunnen nou eenmaal lang niet altijd daadwerkelijk ter plaatse zijn op het moment dat een gebeurtenis plaatsvindt. Anderzijds kan je je wel afvragen waarom het dan nog nodig is om verslaggevers ter plaatse te hebben. De meeste items kunnen ook vanuit de studio gemaakt worden.

Voor dit laatste geeft Huxford twee verklaringen. Het tonen van beelden vanaf locatie kan mensen helpen de gebeurtenis te plaatsen, of abstracte onderwerpen concreter te maken. Om deze reden vindt volgens hem bijvoorbeeld verslaggeving over rechtszaken vaak plaats voor een gerechtshof – zonder dat de zaak op dat moment draait of de verslaggever ter plekke mensen gesproken heeft. De tweede verklaring is dat het simpele feit dat een verslaggever ter plaatse is, hem of haar een zekere autoriteit kan verlenen. Het geeft de kijker het gevoel dat de reporter bij de gebeurtenis was en dus verstand heeft van de zaak. Om die reden worden verslaggevers volgens Huxford ook vaak geplaatst bij visuele elementen die met de gebeurtenis te maken hebben, bijvoorbeeld voor een politielint of voor een afgebrand huis. Maar meestal was de verslaggever niet daadwerkelijk ter plaatse toen de gebeurtenis plaatsvond en weet hij of zij er niet per se meer van dan degenen in de studio.

Virtueel aanwezig
Dat weten de journaalmakers zelf natuurlijk ook. Misschien verklaart dit een ander verschijnsel dat Huxford opmerkte: dat verslaggevers tegenwoordig niet langer altijd fysiek ter plekke zijn, maar regelmatig digitaal in een virtuele omgeving worden neergezet. Dit was in ongeveer eenderde van de door hem bekeken items het geval en dan met name bij items over buitenlandse onderwerpen in primetime journaals. Zo stond een verslaggever van het NBC Evening News op 7 juli 2005 schijnbaar midden tussen de chaos en de slachtoffers van de Londense metroaanslagen. Maar hij was hier niet echt; hij was er slechts digitaal ingemonteerd.

Huxford geeft geen waardeoordeel over deze handelwijze. Dat doet hij wel over een ander verschijnsel dat hij signaleerde, namelijk dat het er soms weinig toe doet vanaf welke specifieke plek de verslaggeving plaatsvindt, maar dat deze meer een symbolische waarde heeft. Als voorbeeld noemt hij verslaggeving over het Midden Oosten waarbij een reporter iets vertelt tegen een achtergrond van een oosters ogende, niet nader genoemde stad in een niet nader genoemd land. Vergelijk dit met dat verslaggeving over Nederland altijd plaats zou vinden in een tulpenveld met een molen op de achtergrond – ongeacht over welk onderwerp het gaat. Dergelijke vormen van verslaggeving zijn volgens Huxford niet goed omdat zij het wereldbeeld van mensen beperken en stereotype denkbeelden bevorderen. En dus zou dergelijke ‘live’ verslaggeving net zo goed vanuit de studio kunnen komen.

Stem of voeg toe aan: