De Joop, al uw nieuws en opiniesOpinies

De gespannen weg naar verkiezingen in Turkije

Voor Erdogan is Bashar al-Assad nog altijd het probleem in Syrië, in de praktijk heeft Turkije meer te duchten van Irak en de Levant (ISIL)

Istanbul, zondag 23 maart. In de Zee van Marmara is een schiereiland gebouwd, speciaal voor massale bijeenkomsten. Een week voor de lokale verkiezingen presenteerde de regerende Gerechtigheids- en Ontwikkelingspartij (AKP) hier een toespraak van premier Erdogan.

Ik besloot een kijkje te nemen. Niet omdat ik de illusie had een foto van Erdogan te kunnen maken, want vroeg in de nacht verschenen al veel AKP-aanhangers om zeker te zijn van een goede plaats. Maar toch, het bleef een gelegenheid om de sfeer te proeven bij een Turkse party rally.

Bus
Het openbaar vervoer lag plat. Er reden bussen, maar die stopten niet, omdat ze van heinde en ver AKP-sympathisanten aanvoerden; de vlaggen uit de ramen lieten niets te raden over. Aan sommige bussen hingen teksten. Zoals: "Erdogan, het is waar, je bent een dief, je hebt de harten van miljoenen gestolen." Zo reageert Erdogans achterban op beschuldigingen over corruptie binnen AKP-kringen.

Liften had snel resultaat. Een bus stopte en de chauffeur opende de deur. Eenmaal op weg bleek de stemming er goed in te zitten bij een AKP-aanhanger: "Erdogan zeg "snijd een keel door" en ik snijd een keel door. Erdogan zeg "hang iemand op" en ik hang iemand op." Een vrouw matigde hem, waarop de man zei dat het een grapje was. "Na wat ze ons ze hebben aangedaan…", voegde hij daar enigszins bedrukt aan toe.

Afrikanen
De lift was vriendelijk aangeboden, maar leverde weinig op. Na een omweg vanwege afzettingen kwam de bus genadeloos in het verkeer vast te zitten. Het was nog een stuk lopen, maar er zat niets anders op dan aan te sluiten bij een aanwassende mensenstroom richting het schiereiland in de zee.

Het podium was zoals verwacht met geen mogelijkheid benaderbaar. De indrukken waren er niet minder om. Erdogan wordt door zijn aanhang aanbeden. Niet zozeer als politicus, meer als verlosser. Wanneer een groep vrouwen zijn naam roept klinkt er pure liefde. Imponerend, maar doodeng.

De premier is ook buiten Turkije populair. Ik zie twee Afrikanen dapper met AKP-vlaggen zwaaien. Ongebruikelijk, Afrikanen zijn in Istanbul sowieso nogal schaars. Had interessant geweest om hun verhaal te horen, maar met wat ze spraken viel weinig te beginnen.

Even later hoorde ik wel Erdogan zijn vijanden de volle laag geven. Voor hij klaar was werd de massa echter teveel en zocht ik naar een weg uit de menigte. Er was nog steeds geen openbaar vervoer, waardoor een aardige wandeling wachtte. Langs de zee lopend, liet ik niet alleen Erdogans stem, maar ook twee miljoen aanhangers van hem achter me. De kracht van de AKP ligt in dit soort getallen.

MIG
Eerder die dag haalde de Turkse luchtmacht een Syrisch MIG gevechtsvliegtuig neer nabij de grens met Syrië. Volgens het militaire opperbevel omdat het zich in Turks luchtruim bevond. De piloot kon zich met de schietstoel in veiligheid brengen.

De verklaringen waren tegenstrijdig. Erdogan bracht het als een aanval op de territoriale integriteit van Turkije, maar de piloot zei op ruim zes kilometer van de Turkse grens te zijn neergeschoten. Volgens Syrische media werd hij getroffen tijdens acties in het grensgebied, tegen jihadisten die een kamp aan de Turkse kant van de grens als uitvalsbasis gebruiken voor aanvallen.

Wanneer een vliegtuig boven Turkije wordt neergeschoten verwacht je niet dat de piloot in Syrië neerkomt. Aan de andere kant lijkt het logisch dat bij militaire acties in een grensgebied soms per ongeluk de grens wordt overschreden. Het was volgens zeggen ook niet de eerste keer. Alleen viel de Turkse luchtmacht toen niet aan. De vraag is waarom nu wel.

De oppositie vond het allemaal maar raar en legde een verband met de verkiezingen. De aanwezigheid van een cameraploeg van een regeringsgezind Tv-kanaal, die beelden schoot van het neerstortende toestel, zorgde voor extra argwaan.

Met het neerhalen van het Syrische toestel kon Erdogan een week voor de verkiezingen in ieder geval perfect inspelen op het nationale belang. Werd de corruptie binnen de AKP-kliek even mee van de voorpagina's verdreven.

ISIL
Voor Erdogan is Bashar al-Assad nog altijd het probleem in Syrië. In de praktijk heeft Turkije echter meer te duchten van de terroristische Islamitische staat van Irak en de Levant (ISIL), een snel gegroeide organisatie die in Syrië tegen al-Assad vecht.

De jihadistische ISIL heeft weinig op met de terroristen van het door Turkije gesteunde Jahbat al-Nusra. ISIL en al-Nusra vinden elkaar in een associatie met al-Qaeda, maar verder zijn het aartsvijanden van elkaar.

Er verschenen berichten dat de Ankara stopte met steun aan al-Nusra, maar daar gelooft ISIL daar niets van. Ook daar zal men over de verdachte transporten van de Turkse inlichtingendienst MIT naar Syrië hebben gehoord.

Turkije kan dan een islamitische regering hebben, maar voor ISIL is het een NAVO-lid dat net als andere ongelovigen bestreden dient te worden. Via een video op internet verklaarde ISIL het voorzien te hebben op Süleyman Shah, een kleine Turkse enclave in Syrië waar de grootvader van de eerste Ottomaanse sultan begraven ligt. ISIL dreigde Süleyman Shah te vernietigen wanneer de Turkse vlag niet werd gestreken.

Defensieminister Ismet Yilmaz zei een aanval op de enclave als iedere andere aanval op Turks grondgebied te zullen beschouwen. President Abdullah Gül sloot daar voor zijn vertrek naar Nederland bij aan. Door de vastberadenheid bij de AKP werd   oppositieleider Kemal Kilicdaroglu door de gedachte bekropen dat de regering nog voor de verkiezingen Syrië aan kon vallen. Gebeurde niet, maar Turkije heeft meer te stellen met ISIL.

Nigde
Op 20 maart werden bij een verkeerscontrole in het zuidelijke Nigde drie gendarmes met automatische wapens doodgeschoten. Er werden drie verdachten gearresteerd, die vanuit Syrië naar Turkije kwamen. Een van hen zei: "Ik ben alleen verantwoording schuldig aan Allah. Jullie zijn heidenen. Ik heb een goede daad verricht door Turkse gendarmes te doden."

Van het drietal wordt aangenomen dat ze bij ISIL zijn aangesloten. Volgens minister van Binnenlandse Zaken Efkan Ala kwamen ze naar Turkije om de verkiezingen met geweld te beïnvloeden. Deed veronderstellen dat er om die reden meer ISIL-jihadisten in Turkije waren. De schotenwisseling op 25 maart in Istanbul tussen de politie en twee leden van ISIL was dan ook geen totale verrassing.

Maandag
Maandag is sinds een paar maanden de dag waarop nieuwe telefoonopnamen van Erdogan en zijn ministers op internet verschijnen. De maandag nadat de Syrische MIG was neergehaald bleef het echter stil. De dag daarna ook, terwijl op 25 maart een catastrofale onthulling werd verwacht die Erdogans bestaan onmogelijk zou maken. Erdogan verpakte zijn zorgen daarover in grootspraak, maar kon ze niet verhullen. Hij gooide Twitter niet zomaar een week voor de verkiezingen van internet.

Even meende ik dat de situatie rond Syrië ongeschikt werd geacht voor nieuwe onthullingen. Totdat dinsdagavond laat alsnog een nieuw telefoongesprek van Erdogan op internet verscheen. En wat voor een. Er werd verwacht dat het om een moraliteitskwestie zou gaan. Deed het ook, maar niet zoals verwacht.

Baykal
Met wie Erdogan sprak is onbekend, maar het gesprek ging over een video uit 2010 waardoor destijds een buitenechtelijke relatie van oppositieleider Deniz Baykal van de Republikeinse Volkspartij (CHP) op straat kwam te liggen. De affaire dwong Baykal tot vertrek, waarna Kemal Kilicdaroglu hem opvolgde.

De laatste tijd werd door Erdogan gesuggereerd dat Kilicdaroglu de kwade genius was achter het uitlekken van de video over Baykal. De opname van dinsdagavond wekt echter de indruk dat Erdogan daar zelf verantwoordelijk voor was. Als dit een authentiek opname is kende de premier de inhoud van de video toen hij instructies gaf over het plaatsen ervan op internet.

Erdogan noemt de opname ook nu weer een 'montage', al heeft hij dat met voorgaande opnamen niet hard kunnen maken. Blijft de vraag wat de gevolgen zullen zijn voor de verkiezingen. Een laaghartige streek als het verspreiden van een video over het privéleven van een rivaliserende politicus zal bij conservatieve stemmers niet op instemming kunnen rekenen. Maar afgelopen zondag zag ik in Istanbul hoe diep Erdogans magie gaat bij zijn aanhang. Hij is daar de man die gevoelens van minderwaardigheid in zelfbewustzijn en trots wist om te toveren. Dat levert hem enorm veel krediet op.

Op maandag volgen de uitslagen van de verkiezingen en weten we meer.

Update:
Ik had dit artikel nog maar net naar Joop gestuurd, of er volgde alweer een nieuwe mega-onthulling op Youtube. Dit keer een opname van een gesprek eerder deze maand tussen buitenlandminister Davutoglu, inlichtingenbaas Fidan, buitenlandsecretaris Sinirlioglu en generaal Güler. Het is verbijsterend, maar de heren bespraken mogelijkheden om de dreiging rond Süleyman Shah aan te grijpen voor een oorlog met Syrië. Een aan al-Qaeda toegeschreven false flag-operatie moest daar aanleiding toe vormen. Fidan was zelfs bereid een raketaanval vanuit Syrië op Turkije in scène te zetten om een oorlog op gang te brengen.

De regering reageerde woedend op de onthulling, sprak van spionage en zorgde er onmiddellijk voor dat YouTube ontoegankelijk werd in Turkije. De impact van deze laatste ontwikkeling kon daarmee echter niet teruggedraaid worden.  

Dit is een probleem voor de AKP en niet alleen omdat haarfijn onthuld werd hoe ver de regering bereid is te gaan. Bij Erdogan en consorten zal het besef zijn gegroeid dat zij nergens meer veilig over hun vileine plannen kunnen praten. Dat MIT niet in staat is het afluisteren tegen te gaan is een stevig gezichtverlies voor deze inlichtingendienst, maar ook een indicatie van hoe professioneel de tegenstanders van Erdogan te werk gaan. Dit moet bijna wel het werk van een inlichtingendienst zijn geweest. Zoals ik in het artikel schreef waarschuwde oppositieleider Kemal Kilicdaroglu onlangs voor een oorlog met Syrië, naar aanleiding van Süleyman Shah. Voor Davutoglu was dit inzicht aanleiding om te veronderstellen dat Kilicdaroglu vooraf op de hoogte was van de nieuwe onthulling. Davutoglu zou wel eens gelijk kunnen hebben.

De toon voor de verkiezingen is nu definitief gezet. De spanning is bijna niet meer uit te houden.    

Peter Edel is schrijver van De diepte van de Bosporus, een politieke biografie van Turkije (Uitgeverij EPO, Antwerpen, 2012).
 
Volg Peter Edel ook op Twitter.