In 1926 werd de Amerikaan Roy Olmstead veroordeeld tot vier jaar gevangenisstraf met zware arbeid vanwege de handel in alcoholhoudende dranken. In de tijd van de drooglegging was dat verboden in de Verenigde Staten. De uitspraak was controversieel omdat de politie het bewijs tegen Olmstead, zelf een voormalig politieman, vergaarde door zijn telefoon illegaal af te luisteren.

Het Amerikaanse Hooggerechtshof bekrachtigde de uitspraak. Maar niet alle rechters van het hof waren het daarmee eens. Rechter Brandeis schreef een 'dissenting opinion'. Brandeis betoogde dat telefoongesprekken privé waren, net als brieven waren verstuurd met de post, en daarom dezelfde mate van bescherming verdienden. Hij waarschuwde dat door de technologische vooruitgang de overheid steeds meer mogelijkheden kreeg om in de persoonlijke levenssfeer van de burger binnen te dringen.

In 1967 ging het Hooggerechtshof  'om' en oordeelde dat bewijs verkregen door een onrechtmatige telefoontap niet toelaatbaar was.

Onthullingen
Dankzij de onthullingen van klokkenluider Edward Snowden weten we dat dit de Amerikaanse inlichtingendienst er niet van heeft weerhouden buitenlanders op grote schaal illegaal af te luisteren. De NSA onderschept maandelijks miljoenen telefoontjes in Europa. Alle regeringsleiders spreken er schande van; bondskanselier Angela Merkel, zelf slachtoffer van de NSA, voorop.

Naarmate we meer te weten komen over de omvang van het afluisterschandaal, hoe schrijnender die protesten klinken.

Het blijkt dat nationale inlichtingendiensten zoals de AIVD profiteren van de illegale praktijken van de Amerikaanse collega's. Ministers Plasterk en Hennis kunnen niet ontkrachten dat de AIVD data uitwisselt met de NSA en op die manier illegale data in handen krijgen. 'Dat is de wereld van de diensten. Zo werken zij', is daarop de reactie. De AIVD zegt daarover op de eigen website dat het nu eenmaal de werkwijze tussen bevriende inlichtingendiensten is de herkomst van de data geheim te houden.

De massale afkeuring van de NSA-praktijken wordt navrant wanneer men er kennelijk geen bezwaar tegen heeft informatie die is verkregen in strijd met onze eigen wetten te gebruiken. Inbreuken op onze persoonlijke levenssfeer door de Amerikanen worden zo stilzwijgend door onze eigen overheid gebillijkt. Het resultaat is dat via de sluiproute NSA-AIVD illegale data wordt witgewassen.

Valt daar dan niets tegen te doen? Een coalitie van burgers en organisaties is vandaag een procedure gestart tegen de Nederlandse Staat. Bij de rechtbank Den Haag eisen zij dat de overheid stopt met het gebruiken van data die illegaal is verkregen.

De Nederlandse overheid is verplicht actief maatregelen te treffen om de grondrechten van haar burgers te beschermen, onder meer het recht op privacy en de vrijheid van meningsuiting. Het recht op privacy beschermt strafrechtadvocaten tegen het meeluisteren van de politie bij gesprekken met hun cliënten. De vrijheid van meningsuiting beschermt journalisten tegen een overheid die wil weten wie hun bronnen zijn.

Het Europees Hof van de Rechten voor de Mens (EHRM) heeft zich al meerdere malen uitgesproken over de grenzen van aftapprogramma's van inlichtingendiensten. Die grenzen moet heel nauwkeurig worden geformuleerd, zodat dit soort programma's 'de democratie niet vernietigt onder het mom die te verdedigen'. Misbruik van wettelijke bevoegdheden moet te allen tijde worden voorkomen.

Geen excuus
De achterdeur die de AIVD heeft gecreëerd door via de NSA illegale data te gebruiken voldoet niet aan de waarborgen die het EHRM eist. Onzekerheid over de wijze waarop data is verkregen, is geen excuus om het materiaal te gebruiken.

Wanneer de herkomst van de data niet met zekerheid valt vast te stellen, moet die data ook niet worden gebruikt. Net zoals dat iedereen begrijpt dat bij de verdenking dat iemand je gestolen spullen aanbiedt, je gewoon geen handel met hem moet drijven.

Brandeis noemde de regering in zijn 'dissenting opinion' in de Olmstead-zaak de alomaanwezige, sterke leraar. 'De regering geeft les door het voorbeeld te geven, het goede of het slechte.' Het is nu tijd dat de Nederlandse overheid het goede voorbeeld geeft en stopt met het gebruik van illegale data.

^{Christiaan Alberdingk Thijm is advocaat. Hij staat de vijf burgers en vier organisaties bij in de zaak tegen de Staat, vertegenwoordigd door minister van Binnenlandse Zaken Ronald Plasterk.}