Zapruder Inc.

Eindelijk laat de Europese Unie een verenigd front zien. Het heeft even geduurd maar na afgelopen weekend (12.10.2008) hebben de lidstaten van de Unie voor 2000 miljard aan zakken Euro’s klaarstaan om de “kredietcrisis” het hoofd te bieden. Leningen tussen banken worden door de staten gegarandeerd. Het vertrouwen tussen de banken moet vlot worden getrokken, het geld weer stromen om zo de richting recessie bewegende economie op gang te krijgen.

Nu verschillende banken op het nippertje door nationalisering zijn gered, en van de Verenigde Staten tot Australië wordt gesmeten met belastinggeld om risico’s af te dekken of op te kopen, lijkt er een einde te zijn gekomen aan het tijdperk van het zogenaamde “darwinistische kapitalisme” of het “vlugkapitaal”. Er wordt gesproken over een “nieuwe orde” in de financiële sector, of van “menselijk kapitalisme”. De markt is dood. Neoliberalisme heeft zijn einde gevonden in een ontploffende “kredietbubbel”. Welkom in de nieuwe, eerlijke wereld. Schluss mit Lustig, alleen moeten we nog even door de zure appel heen bijten en wat (belasting)geld bij elkaar schrapen.

(merk op: we garanderen onze spaartegoeden met onze toekomstige belastingbetalingen)

Wat eigenlijk meteen opvalt in de fanfare van “reddingspakketten” is de oorverdovende stilte over “wat” precies wordt veranderd aan het financiële stelsel. Er worden zaken geroepen als “meer toezicht” of “strengere regels” maar meer concreet dan “minder salariëring en topbonussen voor het bank- en financiële management” (iets wat altijd goed verkoopt bij de gedupeerde en hardwerkende belastingbetaler) wordt het niet. De discussie blijft vaag.

En wat is dat met al die bekeerde “marktfetishisten” die opeens aan het roer van banken worden gezet of die de “financiële reddingsoperaties” moeten uitvoeren. In de Verenigde Staten natuurlijk Goldman Sachs man en minister van Financiën Paulson. Maar het wordt meer bizar als bijvoorbeeld Wouter Bos Michael Enthoven, voormalig directeur van de NIBC bank (een van de eerste Nederlandse banken die getroffen werd door de kredietcrisis), als commissaris bij de ABN Amro aanstelt. In Duitsland wordt Kanselier Merkel’s kandidaat om de financiële sector onder de loep te nemen, Hans Tietmeyer, afgeschoten door pers en politiek. De reden: Tietmeyer was toezichthouder bij Depfa, de dochter van de geredde Duitse hypotheekbank Hypo Real Estate, die kapot ging aan dubieuze speculatie. Tietmeyer is een 100% man-van-de-vrije-markt.

Slechts drie voorbeelden. Zijn dit de mensen die het “systeem” moeten veranderen?

Het duurde bovendien wel erg lang voordat de Europese politiek (en media) doorhadden dat de “kredietcrisis” niet slechts een Amerikaans fenomeen was en ernstige Europese implicaties zou hebben. In maart werd ons nationale, stralende stemmenkanon Wouter Bos zelfs genomineerd voor een “Zapruder Award” vanwege zijn “niks aan de hand” opmerkingen. Hebben we in Europa mensen aan het roer die niets van geldmarkten snappen, of is dit slechts “gespeeld”? Wie een beetje op zit te letten, ziet bij vrijwel ieder item op tv over de crisis een “positivo”. Toegeven, hoor-en-wederhoor, maar inhoudelijk wordt nog altijd bitter weinig verteld over hoe de crisis nu precies in elkaar steekt. Te ingewikkeld, cijfertjes, moeilijk, niet eentweedrie-hapklaar entertainment.

Toch, tussen al het gebabbel door, hebben de media (en Wouter Bos) een briljante term ontwikkeld om de moed erin te houden: de reële economie. En als er een reële economie is, moet er ook een irreële zijn. Dat klopt. Die zogenaamde “schaduweconomie” is nu precies het probleem van de “kredietcrisis”. Miljarden voor “reddingspakketten” of niet, geen Bruto Binnenlands Product is opgewassen tegen de hoeveelheden “papieren geld” die rondgaan in deze wereld. Hier zit het echte kapitaal, dat machtiger is dan welke staat dan ook.

De kredietcrisis is begonnen met arme Amerikanen die hun hypotheek niet meer kunnen betalen. Daardoor kwamen er minder aflossingen binnen, de hypotheeknemer “default”, waardepapier ter dekking van de hypotheek wordt niets meer waard en waardepapier ter dekking van de dekking wordt niets meer waard. Dat is ongeveer het verhaal……zoals het ons verteld wordt. Toch? Nope. De kredietcrisis is begonnen met het spaaklopen van een favoriet speeltje van megabeleggers en hedge funds: carry trade……

…….rewind that back....

Arme hypotheekhouders in de VS zijn niet het grootste probleem in de kredietcrisis.

Begin 2007 krijgen wereldwijd beurzen een fikse correctie te verwerken. Zoals we zachtjes in die tijd in de maandagmorgen-briefing aanstippelden, waren voornamelijk renteverhogingen in Japan en Zwitserland hiervoor verantwoordelijk. In beide landen lag de rente rond de nul procent, en daarmee werden de yen en de Zwitserse Frank favoriete “carry-trade” instrumenten. Jarenlang konden beleggers rond de nul geld lenen om vervolgens te beleggen in waardepapier met een hoger dan nul rendement. Om zichzelf tegen een eventuele renteverhoging te beschermen kochten de investeerders derivaten om een dergelijk risico af te dekken. Toen uiteindelijk de rente door beide landen werd verhoogd, werd het tijd om de contracten uit te betalen. Gevolg: niet alleen de carry-trade stortte in, waarmee winst verdween, ook verdween geld richting de risco-afkoop. De eerste spaak in een 600 biljoen groot pyramidespel genaamd “derivaten”. In alle soorten en maten.

De inzet van het spel werd verhoogd door de Amerikaanse Fed, de Amerikaanse centrale bank. Tussen 2000 en 2004 hield de Fed, onder Alan Greenspan, de rente kunstmatig laag. Hij creëerde daarmee sluipende inflatie maar zorgde ook voor vraag naar Amerikaanse staatsobligaties. Bij lage rente zijn obligaties aantrekkelijk. En door vraag naar obligaties, daalt de uiteindelijk rente van obligaties waardoor marktpartijen weer goedkoop hypotheken kunnen verstrekken. Een briljant trucje, wat ook in Europa navolging vindt.

“Waar blijft dan de inflatie?”, is de logische volgende vraag. Door het hameren op loonmatiging (of dreiging van verscheping van de arbeid naar lage-loon-landen) en een redelijk stabiel prijsniveau in consumptiegoederen blijft eigenlijk nog een verdachte over: onroerend goed. Juist, de prijsstijging van huizen. De looncorrectie wordt uitgesteld en verdwijnt als bedrijfswinst. Om de consumptie niet te laten inzakken worden hogere lonen verruild tegen goedkoop “consumentenkrediet” (bank, koop-op-afbetaling, kredieten). Om in 1875 termen te spreken: de kloof tussen de houders van kapitaal en de verkopers van arbeid wordt groter.

Geniaal niet? Het leuke is, Alan Greenspan kent dit trucje maar ook Nout Wellink, Wouter Bos en JPB zijn volledig van de spelregels op de hoogte.

Deze hypotheken, of andere schulden (ook bedrijfsinvesteringen, creditcards, noem het maar), worden vervolgens verpakt in derivaten en doorverkocht aan marktpartijen. Dit is nog niet genoeg, investeren is risico en zo ontstaan weer afgeleide producten, de beroemde collateralized debt obligations ofwel CDO’s, die een geheel aparte wereld zijn gaan vormen. Zo apart zelfs dat verschillende hedge funds, verzekeringsmaatschappijen en banken het niet nodig vonden deze op de balans te zetten. Waarom ook? Er is toch geen officiële markt voor. Fractional Banking in hypermodus.

De paradox van de “reddingsoperaties” van Amerikaanse minister van Financiën Paulson (De situatie in Europa is anders. Daar zitten onze banken, verzekeringsmaatschappijen, pensioenfondsen etcetc tot hun nek in dit soort beleggingsproducten) is de aanpak. Als officieel het “probleem” de achterstallige of niet-betaalde hypotheken zijn, waarom wordt de helpende hand uitgestoken naar de “middleman” en niet naar de bron van het kwaad: mensen die hun hypotheek niet kunnen betalen. Met een pot van 700 miljard dollar alle vastgelopen hypotheken saneren en rust in de basis brengen. Als de staat zich garant stelt voor de aflossing moet het probleem zijn opgelost. Merkwaardig genoeg gebeurd dit juist niet. De Amerikanen kiezen voor het opkopen van waardepapier en deelnemingen in banken. Welke banken en welk waardepapier bepaalt Paulson.

Alleen, die strategie is gedoemd om te mislukken. De totale derivatenmarkt is domweg te groot om te worden opgevangen door dit soort staatsinterventies. De pot van 2000 miljard die Europa nu uit de grond heeft gestampt, ziet er indrukwekkend uit, maar schiet tekort. Alleen al de IJslandse banken Kaupthing Bank hf, Landsbanki Islands hf en Glitnir Bank hf gaan vele miljarden aan uitstaande verplichtingen bij andere banken kosten. De boedel van Lehman Brothers, Fannie Mae en Freddie Mac en Washington Mutual de bonus-multiplier.

Dat uitgerekend de Italiaans premier Berlusconi met het idee komt: leg de derivatenmarkt stil. Kennelijk snapt de ultra-rechtse Italiaanse politicus wat er op dit moment op het spel staat. Dat de ongeveer 200 miljard aan Hollands spaargeld gedekt wordt door de staat is mooi, maar tegen de 6x Nederlands Bruto Binnenlands Product die de totale waarde van Nederlandse banken vertegenwoordigen kan een staat niet verzekeren. Laat staan de 600 biljoen aan uitstaand “waardepapier” in de derivatenhandel wereldwijd. De enige oplossing voor deze crisis, is wat ondertussen aardig wat mensen roepen: schrap die 600 biljoen uit de boeken.

Onmogelijk? Dan klopt het verhaal van de “invloed op de reële economie” niet. CDO’s en andere derivaatproducten zijn toch verzekeringen tegen iets wat in principe, in een gezonde situatie, door een bank gedekt moet zijn? Leert ons de economieboekjes niet dat een bank een “dekkingsgraad” aan moet houden voor het geld dat het uitleent? Als een bank, zoals het Iers/Duitse Depfa met geleend korte termijngeld aan betalingsverplichtingen moet voldoen, om slechts een voorbeeld tussen de vele gesneuvelde banken aan te halen, klopt er iets aan dat fundamentele principe niet. Juist in de situatie met de derivatenbom begint de invloed op de reële economie door te sijpelen maar alleen omdat geld niet meer uitgeleend wordt aan bijvoorbeeld bedrijven voor investeringen.  Of omdat de rente-strop bij consumenten en bedrijven wordt aangehaald door de banken.

De oplossingen die op dit moment worden aangedragen door de politiek zijn pappen-en-nathouden oplossingen, die slechts een doel dienen: een systeem dat alleen de kapitaalhouders dient, en aantoonbaar zelfdestructief van aard is, te laten voortbestaan. De kredietcrisis toont het “systeem” in zijn meest naakte vorm. Politici dienen niet het volk, dat zij brutaal en zonder schaamte laat betalen voor de gemaakte fouten, maar kapitaal. Hetzelfde kapitaal dat op dit moment elkaar vernietigt, zie bijvoorbeeld Paulson-de-Goldman-Sachs man die handig Lehman Brothers uit de weg ruimt of een IJsland dat naar de Euro hunkert. Het systeem van derivaten is kapot en een tijdbom. De werkelijke oplossing voor deze levensgevaarlijke situatie wordt genegeerd. Waarom? Wellicht onnozelheid. Wellicht zijn de motieven veel kwaadaardiger. Per slot van rekening zal een eventuele reusachtig opgelopen staatsschuld (als het verkooppraatje van de uiteindelijke plus onder de streep na verkoop van alles wat genationaliseerd is, toch niet waar blijkt te zijn) worden afgekocht door loonmatiging, premiestijgingen, belastingstijgingen en privatisering van staatseigendommen. Aan dezelfde personen die verantwoordelijk zijn voor deze rotzooi.

Ter overdenking van de verhoudingen: het was deze week ook “wereldvoedseldag” of “world hunger day” zoals het in het buitenland wordt genoemd. Op onze planeet lijden 923 miljoen mensen honger. Volgens de VN-landbouwtak FAO kost alleen al het Amerikaanse “reddingsplan” van 700 miljard het 20-voudige van een operatie om alle honger de wereld uit te krijgen. Ooit uzelf afgevraagd waarom er honger in de wereld is? Het systeem in zijn meest naakte vorm…….