De Russische inval in Oekraïne vorig jaar leidde tot grote vrees voor de wereldvoedselvoorraad. De oorlog tussen Oekraïne en Rusland, die de “graanschuren van Europa” zijn, zou rampzalige gevolgen hebben. Eén jaar later is er van hongersnood in Europa echter geen sprake. Wat is er gebeurd?
Graan, de basis
Graan is de belangrijkste voedingsbron voor de mens. Het cultiveren van graan en de start van de landbouw wordt gezien als de start van de menselijke beschaving, het punt dat wij van jager-verzamelaars ontwikkelden naar een landbouwsamenleving. Iedereen die een weleens een potje Catan (voorheen: Kolonisten van Catan) heeft gespeeld weet dat onderstaande afbeelding graan is. Ook weet iedereen dat dit tarwe is, sommigen stellen zelfs dat het gras is. Om nog maar te zwijgen over de benamingen die men gebruikt voor de andere grondstoffen.
Wanneer de taxonomische indeling van onder naar boven wordt gevolgd is tarwe een graansoort, graan de vrucht van de cultuurgewassen. Deze cultuurgewassen komen uit de grassenfamilie. Onder de graansoorten die wereldwijd het meest geproduceerd worden vallen ook gerst, haver, rogge maar ook maïs en rijst. Even ter vergelijking, wanneer gesproken wordt over de wereldwijde tarweoogst dan gaat het om circa 750 miljoen ton tarwe op jaarbasis. De wereldwijde graanproductie overstijgt de 2800 miljoen ton. Kemphanen Rusland (118 miljoen ton graan) en Oekraïne (65 miljoen ton graan) produceren samen minder dan 7% van de wereldvoorraad graan. China produceert alleen al meer rijst dan deze twee landen samen aan graan produceren.
De graanschuren
Het mooie aan graan is, zo leerden ook onze voorouders, dat het houdbaar is mits goed bewaard. Dit maakt het mogelijk om voedselvoorraden aan te leggen. Dit concept wordt vandaag de dag op wereldwijde schaal toegepast en maakt inzichtelijk hoe het staat met de wereldwijde graanvoorraad.
In het seizoen 2022/2023 werd 2785 miljoen ton graan geproduceerd wereldwijd, het verbruik lag op 2780. Gevaarlijk dicht bij het 0-punt hoor ik u denken maar met een buffervoorraad van meer dan 850 miljoen ton is er wereldwijd voldoende graan beschikbaar. Zelfs al zou de volledige oogst van Rusland en Oekraïne in vlammen opgaan dan zou er (in theorie) nog voldoende graan beschikbaar moeten zijn om aan de wereldwijde vraag te voldoen.
Prijsstijging
De praktijk is complexer, anders zou er ook geen honger in de wereld zijn. De Russische invasie eind februari 2022 in Oekraïne leidde vrijwel direct tot een prijsstijging van verschillende grondstoffen wereldwijd. Hierbij liet tarwe in enkele weken een prijsstijging van meer dan 30% liet zien.
De productie wereldwijd is dan ook niet het probleem, de distributie van graan maakt het systeem kwetsbaar. Verstoring van deze distributielijnen leidt ertoe dat acuut tekorten kunnen ontstaan. Deze tekorten kunnen tot regionale hongersnoden die miljoenen mensen kunnen treffen. Voor een voorbeeld hiervan uit de geschiedenis kan (ironisch genoeg) naar Oekraïne worden gekeken. Door (bewust) wanbeleid vanuit de Sovjet-regering in de jaren 1932 en 1933 overleden miljoenen mensen als gevolg van honger. Deze gebeurtenis, die genocidaal genoemd kan worden, staat bekend als de Holodomor. In de Westerse media werden meermaals dergelijke doembeelden gedeeld, wat bijdroeg aan de angst (en de prijsstijging). De grafisch vormgever van The Economist verdient een pluim voor meest afschrikwekkende animatie.
Graan als pressiemiddel
De Russen werd verweten dat zij graan inzetten als wapen om het Westen te treffen, iets dat direct leidde tot morele verontwaardiging. De Afrikaanse landen zouden hier het zwaarst door getroffen worden en tientallen miljoenen mensen zouden in gevaar komen door hongersnood. Om dergelijke doembeelden af te wenden werd in de tweede helft van juli 2022 een graandeal gesloten die het mogelijk maakte om Oekraïens graan via de Zwarte Zee te exporteren. Direct daalde de graanprijs naar een niveau dat niet ver boven het niveau van voor de inval lag.
Probleem opgelost zou u denken? Niets is minder waar, zoals gezegd is de productie niet het probleem maar de distributie is de grote uitdaging. Terwijl in de Hoorn van Afrika zich een stille ramp ontvouwt klagen Oost-Europese boeren over het gesubsidieerde Oekraïense graan dat de markt overspoelt. Voor Rusland blijft graan een pressiemiddel dat strategisch wordt ingezet en leidt tot verdeeldheid in het Westen waar Oost-Europese boeren een graantje van meepikken. Al eerder zag u bij ons een artikel over het effect van de Westerse sancties richting Rusland, waarmee Rusland vooralsnog niet op de knieën is gedwongen.
Wie heeft de betere kaarten en de langere adem? De gevestigde media melden dat onze voedselprijzen gaan dalen, we gaan zien of deze voorspellingen waarheid zullen worden of dat dit slechts propagandistische bluf zal blijken.